Agro

Graanpoolprijzen over de oogst van 2023 flink gedaald

Erik Arts
29 jul. 2024

De graanpoolprijzen over de oogst van 2023 zijn flink omlaaggegaan ten opzichte van het jaar ervoor. Voorafgaand aan de oogst kozen akkerbouwers al vaker voor afzet in een graanpool dan in eerdere jaren. Hoe dat precies zit? In het weekblad De Boerderij vertellen managers van de agrarische coöperaties AR Plant, CAZV, Agrifirm en George Pars Graanhandel samen met Erik Arts, bedrijfsadviseur bij Countus, er meer over. 

Waarom dalen de prijzen zo hard? 

De prijzen vielen het afgelopen jaar tegen door een zomerstorm en de nat verlopen oogstwerkzaamheden. Ook de goede oogst in Oost-Europa speelde een rol, want daardoor was het wereldwijde aanbod groot.  

Graanpoolprijzen over 2023 

Over de oogst van 2023 liggen de graanpoolprijzen rond de € 200 per ton. Voor een ton voertarwe betaalt AR Plant een (netto) poolprijs van € 200. CZAV komt op € 193 voor een ton maaltarwe in de pool met voorschot. Agrifirm betaalt als hoogste poolprijs € 189 voor een ton baktarwe in de pool met voorschot. Bij George Pars Graanhandel is de poolprijs € 192,90 voor een ton voertarwe in de pool zonder voorschot. In de meeste pools worden over de bruto poolprijs nog kosten verrekend en kunnen toeslagen van toepassing zijn. Ook zijn er pools met en zonder voorschot. 

 

Daarom kan de individuele uitbetaling afwijken, maar het is wel duidelijk dat de poolprijzen en uitbetalingen over de oogst van 2022 hoger waren. De poolprijzen lagen toen rond de € 300. Bij AR Plant was de poolprijs 46% hoger dan over oogst van 2023 (€ 293 per ton), CZAV kwam op € 270 voor een ton maaltarwe met voorschot (40% meer) en Agrifirm op € 311 in de lange pool met voorschot (65% meer). Pars kwam in de pool zonder voorschot op € 299,90 (55% meer). 

Zaaien en groeiseizoen 

Het zaaien van wintergranen voor de oogst van vorig jaar vond al vroeg plaats en onder goede omstandigheden. Rond mei en juni was het nog redelijk weer en de wintergerst kwam goed binnen. Bovendien viel de ziektedruk in het werkgebied mee, zag Aart den Bakker, manager Granen bij Agrifirm. ‘Omdat het in mei droog was, bleef de fusariumdruk laag en hadden mycotoxinen weinig kans. Het was vooral de regen die vanaf half juli invloed had op het resultaat.’ 

In delen van Nederland, met name in het noorden, sloeg de zomerstorm Poly op 5 juli veel graan plat. ‘De oogst daarvan vergt meer inzet en het graan blijft langer nat’, vertelt Aart. ‘Hierdoor ontstond ook schot en zijn de nodige kilo’s verloren gegaan.’ Ook George Pars, directeur van Pars Graanhandel, zag in het werkgebied in Noord-Friesland gevolgen van Poly, maar met minder effect. George: ‘Een deel van de granen is gelegerd, waarna door schot de kwaliteit is verslechterd. Dit scheelde wel kilo’s, maar in vergelijking met elders viel het nog mee.’ 

Volgens Ko Francke, adjunct-directeur van CZAV, was de situatie in het zuiden anders. ‘Omdat we vroeg konden zaaien, was het risico op luizenvlucht groter’, zegt hij. ‘Luizen verspreidden vergelingsziekte op 5 tot 10% van de vroeg gezaaide percelen. Dit kostte veel hectare-opbrengst, omdat een aar zich door vergelingsziekte niet meer goed ontwikkelt.’ Omdat de mei- en junimaand warm waren, rijpten de aren vervroegd af. Dat leidde ook weer tot opbrengstverlies. 

Tarwe 

In het zuiden begon de oogst van wintertarwe in juli. De oogst was al voor zo’n 80% binnen voordat de langdurige regen begon. Op andere plekken waren in juli en de eerste weken van augustus de werkzame dagen schaars. Richard ter Beek, algemeen manager bij AR Plant, zag de oogst na een voorzichtig begin ineens 3 tot 4 weken stilliggen. Dat leverde veel zorgen op over de kwaliteit, maar gelukkig viel dat achteraf mee. 

De marktnorm van 72 voor hl-gewicht werd op veel plaatsen niet gehaald. Ko: ‘In het zuiden viel het nog mee en leverden de meeste granen (ook door het zaaien van kwaliteitsrassen en teeltmaatregelen) nog een goede kwaliteit op.’ Het grootste deel kon hierdoor worden afgezet als maaltarwe. Dat was in het noorden niet haalbaar, want bijna overal waren de opbrengsten per hectare duidelijk lager dan gemiddeld. Op de meeste plaatsen ging het om 8 tot 9 ton wintertarwe per hectare, terwijl in goede jaren minimaal 10 ton realistisch is. 

Gerst 

Voor gerst gingen veel zaken gelijk op met tarwe. Wel was er een groot verschil tussen de winter- en zomergerst. Zo zag Agrifirm dat partijen wintergerst van het ras Pixel nog mooi en netjes binnenkwamen. Van de zomergerst was een heel klein deel voor de regen uit binnen, terwijl de overige gerst niet meer geschikt was voor afzet aan mouterijen. 

Uiteindelijk is veel graan afgezet als voer. Bij Pars ging slechts een klein deel naar een project met baktarwe, Agrifirm zette ongeveer 10% als baktarwe af en CZAV verkocht een groot deel als maaltarwe. AR Plant verwerkte alle granen in de eigen voerfabriek. Dat leverde volgens Richard efficiëntie op. 

Te late prijsopleving 

De wereldmarkt beïnvloedde het verkoopseizoen sterk. George: ‘Aan het begin van de oogst lagen de prijzen nog op een niveau van € 220 tot € 225 per ton tarwe, maar gaandeweg het seizoen zakten ze steeds verder tot maart.’ In maart zakten de noteringen naar een niveau van rond € 170 per ton. De opleving die daarop volgde, had niet voldoende invloed meer op het resultaat van de pools. De meeste pools liepen vanaf oogst 2023 tot mei 2024. 

Wereldwijd groot aanbod 

Doordat er de hele afzetperiode wereldwijd een groot aanbod van graan was, werden de prijzen gedrukt. Aart: ‘Dat graan kwam uit landen rond de Zwarte Zee, zoals Rusland en Oekraïne. Bovendien was Rusland met scherpe prijzen een grote concurrent van de EU.’ Vanaf eind april verbeterde de situatie. Onder andere doordat de groeiomstandigheden van granen in de VS niet goed waren en de oogst in Australië tegenviel. 

Voorbeeld akkerbouwer  

De Zeeuwse akkerbouwer Stefan van Waes heeft als hoofdteelt aardappelen. Voor zijn graan zoekt hij naar de beste mogelijkheden voor afzet. Hij kiest er doorgaans voor om minimaal de helft in de pool te doen. Afgelopen jaar heeft hij van de 25 hectare tarwe vrij veel in de pool bij CZAV gedaan. Dat was vooral vanwege de lage graanprijzen bij aanvang van het poolseizoen. Het leverde hem € 0,19 per kilo op, een prijs waarmee hij tevreden is. ‘Zeker als je het afzet tegen het jaargemiddelde, dat lag tussen de € 0,17 en € 0,22’, vertelt Stefan.  

Een deel van zijn tarwe kon hij afzetten als maaltarwe. Zijn de prijzen rond de oogst bij aanvang van het poolseizoen gunstiger? Dan kiest hij eerder voor een combinatie van afzet in de pool en vrije verkoop. ‘Ik vind het prettig om te spreiden tussen de zekerheid van de pool en vrije verkoop’, vertelt hij. ‘Bij vrije verkoop krijg je direct betaald, terwijl het in de pool langer duurt voor je beschikt over het hele bedrag.’ 

Het groeiseizoen bij Van Waes liep net als elders in het zuiden niet helemaal optimaal. Het zaaien voor de oogst van 2023 (hij koos voor de rassen Chevignon en Extase) gebeurde al vroeg in het najaar. Dat hij toen geen bespuiting tegen luizen uitgevoerd heeft, kwam als een boemerang terug. Stefan: ‘Daar had het gewas later veel last van. Dat leidde tot enkele tonnen aan opbrengstverlies. Verder zorgde de nattigheid voor sporen bij het uitrijden van drijfmest. Dat is een kostenafweging, want drijfmest is goedkoper dan kunstmest.’ 

Komend afzetseizoen gaat 4 hectare tarwe van Van Waes in de pool. Verder kiest hij voor de teelt van zaaizaad voor vermeerdering, omdat dit prijstechnisch interessanter is. 

Pool of vrije verkoop? 

Was pooldeelname over de afgelopen oogst de moeite waard, of waren andere afzetmogelijkheden interessanter? De beheerders hoeven niet lang na te denken: de pool was de beste optie. Ook veel telers dachten daar zo over, want de deelname nam bij vrijwel alle pools toe. Bij Agrifirm ging ongeveer 75% van de granen in de pool, bij CZAV was dat circa 60% en bij Pars 20 tot 30%. ‘De afgelopen jaren worden de markten door allerlei conflicten steeds hectischer en dan kiezen telers voor zekerheid’, vertelt George. 

‘De pool geeft ook vrijheid’, zegt Ko. ‘In pools kunnen telers instappen voor de oogst, maar ook later tot het moment waarop de voorschotprijzen bekend zijn. Er zijn verschillende combinaties mogelijk met bijvoorbeeld verkoop op dagprijs of voorverkoop. Vaak zie je dat een teler de opties gaat verkennen op het moment dat de prijzen hoog zijn en er dus meer mee kan winnen.’ 

Aart geeft aan dat over de oogst van 2022 de voorverkoop een hoge vlucht nam toen voor de oogst de prijzen hoog lagen. ‘Afgelopen jaar was dat beperkter, omdat de prijs daartoe geen aanleiding gaf’, vertelt hij. ‘In alle gevallen belangrijk om de keus bij de boer te laten. We kunnen natuurlijk adviseren, maar wel met de kanttekening dat wij ook geen glazen bol hebben waarmee we kunnen voorspellen hoe de markt zich ontwikkelt.’ 

De juiste mix van afzet 

Erik Arts, bedrijfsadviseur bij Countus, heeft veel kennis van de agrarische markten, waaronder ook de termijnmarkt. ‘Graan is een wereldmarkt waarop zoveel spelers actief zijn dat het onoverzichtelijk is om hierop te handelen’, vertelt hij. ‘Wereldwijde politieke ontwikkelingen spelen een rol. Egypte heeft bijvoorbeeld als grote koper veel invloed. Het land produceert zelf geen graan, moet dus alles importeren en maakt daarin ook politieke keuzes. Daarnaast vertonen speculanten op de markt veel grillig gedrag. Zij kunnen hun focus ineens verleggen als bijvoorbeeld de olieprijs stijgt.’ 

’Voor graan vind ik de pool een goede keuze, voor andere producten kun je een afweging maken tussen de verschillende afzetvormen’, vertelt Erik. ‘Denk aan pool, daghandel en een contract waarbij je voor aardappelen ook gebruik kunt maken van de termijnmarkt. Wat het beste is, kan per persoon verschillen. De pool is een goede vorm omdat je er weinig omkijken naar hebt en er weinig risico mee loopt. Slaap je niet lekker als de risico’s hoog zijn door bijvoorbeeld een groot aandeel vrije verkoop? Dan is dat zeker een goede keus.’ 

Risicospreiding en factoren  

Het is slim om ook te kijken naar risicospreiding en factoren in de markt die de prijs beïnvloeden, vindt Erik. ‘Daarnaast is het goed om te blijven analyseren: wat gebeurt er? En welke invloed heeft dit? Blijf altijd realistisch en reageer niet vanuit emotie op ontwikkelingen in de markt.’ 

Vormen van afzet zijn gebiedsafhankelijk en historisch bepaald. In gebieden waar meer oud geld zit, zoals in Zeeland en Noord-Holland, zijn ondernemers over het algemeen makkelijker bereid risico’s te lopen en doen ze gewassen vaker in de vrije verkoop. ‘In een provincie als Drenthe is de coöperatieve gedachte juist veel sterker’, vertelt Erik. ‘Daar gaan van oudsher aardappelen naar Avebe, bieten naar Cosun en graan in een pool.’ 

Vooral bij hoogrenderende gewassen zijn telers bereid meer afzetrisico’s te nemen. ‘In aardappelen is de afgelopen jaren meer verdiend, waardoor ondernemers ook meer durven’, legt hij uit. ‘Daarnaast nemen de oogstrisico’s toe door onder andere extreem weer, waardoor kilo-opbrengsten soms tegenvallen. Dat moet de prijs dan compenseren.’ 

Bijeenkomsten 

Erik houdt geregeld bijeenkomsten over de verschillende afzetvormen, de risico’s en gevolgen van bepaalde keuzes. Het belang daarvan groeit omdat Europees gezien subsidies in het landbouwbeleid afnemen en boeren daardoor zelf meer moeten doen om risico’s af te dekken. Daarom is het de moeite waard daar tijd en energie in te steken. 

‘Het is niet altijd eenvoudig om boeren van goed advies te voorzien’, vertelt hij. ‘Het is lastige materie. Je wilt helpen, maar je wilt niet op de stoel van de boer gaan zitten. Uiteindelijk is het natuurlijk zijn eigen besluit welke beslissingen hij neemt. Als boer moet je je altijd realiseren wat de risico’s zijn, je goed laten informeren en je niet te veel laten leiden door emoties.’ 

Meer weten?  

Heb je vragen over de graanpoolprijzen? We helpen je graag verder. Neem contact op met Erik Arts.  

Meer informatie? Neem contact op met Erik Arts
Neem contact op met Erik Arts